Muziek Joodse Feestdagen

Introductie
In dit artikel wil ik de bekendste Joodse feesten beschrijven en hun bijbehorende liederen, of melodieën die vooral met deze feestdagen geassocieerd worden, noemen.

I. Beschrijving van de Feesten

Rosh Hashana is het Joodse Nieuwjaar. Het is de ‘dag van het bazuingeschal’, waarop er in de synagoge op de ‘shofar’, de ramshoorn, wordt geblazen. De term ‘Rosh Hashana’ is Rabbijns van oorsprong, net als de grote thema’s van deze feestdag: bezinning en inkeer, voorbereiden op de Dag des Oordeels en bidden voor een vruchtbaar jaar. Deze feestdag, die twee dagen duurt, valt in de Joodse kalender op de eerste twee dagen van Tishrie, wat in de Gregoriaanse kalender meestal in september is. Rosh Hashana begint, zoals alle Joodse feesten, bij zonsondergang op de voorafgaande avond. De belangrijkste gebruiken van Rosh Hashana zijn onder andere het blazen op de ramshoorn, halverwege tijdens een lange dienst in de synagoge, en uitgebreide maaltijden thuis om het begin van het nieuwe jaar te vieren. Aan de gebedsdienst worden speciale gebeden voor bezinning en inkeer toegevoegd. Rosh Hashana markeert in Israël het begin van het nieuwe kalenderjaar. Tijdvak: 1 Tishri (September/Oktober).

Yom Kippur of Grote Verzoendag wordt in het Jodendom beschouwd als de belangrijkste dag van het jaar. Het was op deze ene dag dat de hogepriester jaarlijks het Heilige der Heilige in de Tempel te Jeruzalem betrad. Het feest wordt beschreven in Numeri 29:7 en Leviticus 16.
De dag valt op de 10e van de maand Tishri van de Joodse kalender. Doordat dit een maankalender is, vallen Joodse feestdagen zoals Yom Kippur steeds op data die verschillen van de Gregoriaanse kalender. Op de avond van Yom Kippur vindt de Kol Nidrei-dienst plaats. In het Kol Nidrei-gebed wordt spijt betuigd over de verkeerde daden die het voorgaande jaar ten opzichte van de Schepper zijn begaan. Het Aramese Kol Nidrei betekent letterlijk: ‘al onze geloften’. Men bezint zich namelijk op alle eden en beloften die niet zijn nagekomen en vraagt God om deze nietig te verklaren. Dit betreft nooit geloften tussen mensen, zoals zaken die contractueel zijn vastgelegd, maar enkel zaken tussen de mens en de Schepper. Het besef en het bekennen van het eigen falen staan tijdens Yom Kippur centraal. Diensten of onderdelen van de dienst op de dag zelf zijn de Shachariet (het Joodse ochtendgebed), de Musaf (een Joodse gebedsdienst), de Minchah (het Joodse middaggebed) en de slotdienst, de Ne’ilah (het afsluitende gebed op Yom Kippur). Ook wordt het boek Jona gelezen. De profeet Jona probeerde immers ook tevergeefs onder zijn verplichtingen aan God uit te komen. Op Yom Kippur wordt niet gewerkt. Er wordt meer dan een etmaal gevast en men onthoudt zich van seksuele omgang. Het grootste deel van de dag brengt men door in de synagoge. Ook draagt men veelal witte kleding op deze dag, als symbool van onschuld en zuiverheid. De dienst wordt na het ne’ilah-gebed afgesloten met de lang gerekte tekia (stoot) op de shofar, die tevens een nieuw begin inluidt. Na verzoening met God kan men immers met een schone lei beginnen. Tijdvak: 10 Tishri (September/Oktober).

Sukkot of Loofhuttenfeest wordt in de Bijbel (Lev.23:34) beschreven als het ‘Feest der Tabernakels’ en begint vijf dagen na Yom Kippur. Sukkot is een van de drie Joodse feesten die tot het jaar 70 gevierd werden met massale pelgrimstochten naar de Tempel in Jeruzalem, en die daarom bekend staan als de ‘pelgrimsfeesten’. Op Sukkot herdenken joden de uittocht uit Egypte (ongeveer in de 13e eeuw voor de gewone jaartelling) en wordt dank gezegd voor een vruchtbare oogst. In sommige kibboetsen wordt Sukkot gevierd als oogstfeest. De thema’s zijn dan het binnenhalen van de tweede graanoogst en de najaarsgewassen, het begin van het landbouwjaar en de eerste regens.
Tijdens de vijf dagen tussen Yom Kipur en Sukkot bouwen tienduizenden huishoudens en bedrijven een ‘sukkah’ of loofhut, een tijdelijk onderdak dat op de tenten lijkt waarin de Israëlieten leefden na hun uittocht uit Egypte, in de woestijn. Ook verzamelen ze palmtakken, citroen, mirtetakken en wilgentakken die gebundeld worden en gebruikt worden tijdens de plechtige gebedsdiensten.
Het officiële deel van Sukkot duurt, net als de andere twee pelgrimsfeesten – Pesach en Shavuot –  één dag. In Joodse gemeenschappen in de diaspora duurt dit feest twee dagen. Aan de gebedsdiensten worden extra gebeden toegevoegd, zoals Halleel, een verzameling zegeningen en psalmen die op Rosh Chodesh, de eerste dag van iedere maand in de maandkalender, en tijdens de pelgrimsfeesten gereciteerd wordt. De week, en het feest, eindigt met Shemini Atseret, dat gecombineerd wordt met Simchat Torah. Tijdens de viering van Shemini Atseret/Simchat Torah ligt de nadruk op de Torah. Kenmerkend zijn het dansen in het openbaar met de Torahrol onder de arm en het reciteren van de eerste en laatste hoofdstukken van de Torah, waarmee de jaarlijkse cyclus van het lezen van de Torah opnieuw van start gaat. Veel gemeenschappen organiseren andere vieringen na zonsondergang, die vaak buiten plaatsvinden en niet gehinderd worden door de rituele beperkingen die op de heilige dag zelf gelden. Tijdvak: 15 Tishri (September/Oktober).
 
Chanukah begint op de 25e dag van de maand Kislev (die meestal in december valt) en wordt gevierd ter nagedachtenis aan de overwinning van de joden, onder de Maccabeeërs, op hun Griekse overheersers, in 164 voor de gewone jaartelling. Dit was zowel de overwinning van de kleine Joodse natie op de machtige Grieken als de spirituele overwinning van het Joodse geloof op het Hellenisme van de Grieken. Het is een heilige dag vanwege dit spirituele aspect van de overwinning en vanwege het wonder van het kruikje met olie: er zat eigenlijk maar net genoeg olie in de kruik om de Menora van de tempel gedurende één dag te laten branden, maar acht dagen lang bleek het kruikje steeds weer gevuld te raken, zodat er voldoende olie was voor de hele periode die nodig was om te tempel opnieuw in te wijden. Tijdvak: 25 Kislev (December).

Purim. Dit feest, dat omstreeks maart valt, is ontleend aan het Bijbelboek Esther. Men herdenkt de verlossing van de Joden in Perzië uit de handen van Haman, een hooggeplaatst persoon aan het hof van de Perzische koning. Haman wilde alle Joden in het land uitroeien, maar dankzij de Joodse koningin Esther keerde alles zich nog ten goede. In de synagoge wordt ’s avonds het hele boek Esther (aangeduid als ‘Megillat Esther’, of kortweg ‘Megilla’) gelezen. Telkens wanneer de naam Haman valt, wordt er uitbundig gerateld met de speciale Haman ratels. Na afloop worden de zogenaamde Hamansoren gegeten: zoet gebak in de vorm van een oor. Vaak is er een optocht van verklede kinderen, waarin natuurlijk koning Ahasveros, koningin Esther, Haman en Mordechaï niet ontbreken. Maar kinderen gaan ook verkleed als b.v. zeerovers of Indianen. Dikwijls wordt het hele verhaal van Esther uitgebeeld door middel van toneelspel en zang.
Aan Purim gaat een vastendag vooraf (op de 13e van de Joodse maand Adar), het zogenoemde ta’aniet Esther dat letterlijk het ‘vasten van Esther’ betekent. Esther had met haar gevolg plus de Joden uit de toenmalige Perzische hoofdstad Susa namelijk gevast alvorens ze de Perzische koning durfde te informeren over de boosaardige plannen van Haman. In het Perzische Rijk mocht zelfs de koningin niet ongevraagd voor de koning te verschijnen. Door te vasten smeekte Esther Gods hulp af. De vastendag begint ’s ochtends op de 13e Adar en eindigt tijdens de avonddienst en de lezing van het boek Esther. Na de Maariv (avonddienst) wordt het boek Esther, voorgelezen of gezongen door een voorzanger. Dit wordt de volgende dag aan het einde van de ochtenddienst herhaald. Tijdvak: 15 Adar (Februari/Maart).

Pesach is waarschijnlijk, na Yom Kippur, de dag die het meest gevierd wordt door ook niet-religieuze joden. Ook wordt in sommige kibboetsen een seculier Pesach-ritueel uitgevoerd, dat gebaseerd is op de associaties van Pesach met de landbouw en de seizoenen. Het is een feest dat in het voorjaar plaatsvindt, een feest van de vrijheid, en de datum waarop het eerste graan wordt geoogst. Pesach duurt zeven of acht dagen en omvat ook een periode van vijf dagen die half plechtig en half gewoon zijn, en waarin veel gebeden wordt en de meeste mensen vrij hebben. Pesach wordt weer afgesloten met een plechtige feestdag. Tijdvak: 15 Nisan (Maart/April).

Shavuot is het Joodse Wekenfeest. Wekenfeest omdat het zeven weken na Pesach wordt gevierd. Het is tevens het einde van de Omertelling (de periode tussen Pesach en Shavuot). Oorspronkelijk was Shavuot een oogstfeest. Dan werden de ‘eerstelingen’ van de oogst aan God geofferd. Later ging men op dit feest ook herdenken dat het volk op de Sinaï de Torah had ontvangen en in ’t bijzonder de Tien Geboden. Deze gebeurtenis wordt aangeduid als Matan Toratenoe (letterlijk: ‘het aan ons geven van de Torah’). Men bestudeert juist tijdens dit feest dan ook de Torah met de commentaren daarop. Het is gebruikelijk om op de eerste nacht van Shavuot wakker te blijven om in de synagoge de Torah te bestuderen. Die nacht van ‘bijbelstudie’ wordt de volgende ochtend afgesloten met het bidden van de Shacharit. Het nachtelijke leerprogramma, de Tikkun leil shavuot (Orde van de nacht van Shavuot) bestaat uit bepaalde selecties uit de Talmud. Daarnaast is het van ouds de gewoonte om op deze dagen melkproducten te nuttigen zoals kaas. Tijdens Shacharit (het weekelijkse morgengebed) worden extra gebeden opgezegd, waaronder het Aramese Akdamut en wordt er uit de Torah gelezen: op de eerste dag Exodus 19:1-20:23, en op de tweede dag Deuteronomium 14:22-16:17. De maftir (degene die voorleest) leest op de eerste dag Numeri 28:26-31, en de haftarah (een gedeelte uit de Nevi’im (Profeten) dat wekelijks na de Tora-lezing wordt gelezen). Dat is op de eerste dag Ezechiël 1:1-18 en 3:12. Op de tweede dag leest de maftir hetzelfde als op de eerste dag, maar de haftara is dan Habakuk 2:20-3:19. Verder wordt het boek Ruth gelezen waarmee men ook de relatie met het oogstaspect van dit feest wil aangeven. Na Shavuot zijn huwelijken weer toegestaan, mogen mannen zich weer scheren en mag er weer naar instrumentale muziek worden geluisterd. Al deze activiteiten waren tijdens de Omertelling, die met Pesach begon, verboden (met uitzondering van Lag Ba’omer). Tijdvak: 6 Sivan (Mei/Juni).

Bronnen:
Israëlische ambassade in Nederland: http://embassies.gov.il/hague/AboutIsrael/Pages/Joodse%20feestdagen.aspx
Israël en de Bijbel: http://www.israelendebijbel.nl/Home-Israel-en-de-Bijbel
Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_joodse_feest-_en_gedenkdagen

II Songs behorende bij de Feesten (selectie)

Rosh Hashana
Shana Tova
Bashanah Haba’ah
Kol Shanah
Shir Lechodesh Tishrei
Bron: http://www.hebrewsongs.com/roshhashanasongs.htm

Rosh Hashana songs op Youtube
Bashanah Haba’ah: http://www.youtube.com/watch?v=Z-N4-buR17I
Kol Shana: http://www.youtube.com/watch?v=jrJxwLUd078
Shana Tova van Mathieu Daniël Polak: http://www.youtube.com/watch?v=KPEISrYWNiQ

Yom Kippur
Teshuva – Yerachmiel Ziegler
Yom Kippur: Overboard (Jonah’s Song) – Josh Nelson Project – G-dCast
Bible Raps Presents: Jonah – Matt Bar
Avinu Malkeinu – Elyakim Binenshtock
El Norra Alila – Ezra Barnea
El Norra Alila – Orphaned Land
El Norra Alila – Meir Banai
Unesane Tokef – Udi Ullmann and Cantor David Ullmann
Kol Nidre – Johnny Mathis
Bron: http://www.israelnationalnews.com/Radio/News.aspx/3434#.UPMw8_KmSSo

Yom Kippur op Youtube
Avinu Malkeinu: http://www.youtube.com/watch?v=0YONAP39jVE (Barbara Streisand)
El Nora Alila: http: http://www.youtube.com/watch?v=UFjvUyOnFsk (Yoel Ben Simhon)
El Nora Alila: http://www.youtube.com/watch?v=6lUUFNVXNmM (Sephardic Piyut)
Unesane Tokef: http://www.youtube.com/watch?v=Dt1_uWBXMaY (Uri Frenkel)
Kol Nidrei: http://www.youtube.com/watch?v=7fSt9PpLPSU
Kol Nidrei van Max Bruch, opus 47: http://www.youtube.com/watch?v=kfSMVPJg35A

Sukkot
Basukah Shelanu
Chag Asif
Keresh Mot
Lasukah Sheli
Orchim Lachag
Bron: http://www.hebrewsongs.com/sukkotsongs.htm

Chanukah
Maoz Tzur:
https://www.youtube.com/watch?v=ZVnHtxrdQEo van Mathieu Daniel Polak
https://www.youtube.com/watch?v=Anv3PN5fCZA door Craig Taubman
Dreidel Song:
https://www.youtube.com/watch?v=V4W5nzDLKiU van Mathieu Daniel Polak
https://www.youtube.com/watch?v=-VkZx_GWRvI door Mark Rubin
Sevivon sov, sov,sov:

Hanerot Halalu:
https://www.youtube.com/watch?v=iTFb5bBeHrQ van Mathieu Daniel Polak
https://www.youtube.com/watch?v=PeedxEOLj_s door Veniamin Tashaev
Oi Chanukah:
https://www.youtube.com/watch?v=TJDhSBo2MEM van Mathieu Daniel Polak.
https://www.youtube.com/watch?v=ImpT8zO5p1Y door Klezmer Conservatory Band

Purim
MisheNichnas Adar, Shoshanas Yaakov, Chag Purim, Kacha Yay’aseh, Al HaNisim, VeNahafoch Hu, LaYehudim Hayesa Orah, U Mordechai Yatza: http://www.aish.com/h/pur/mm/48971716.html

Pesach
Dayenu:
http://www.youtube.com/watch?v=mSfrxV_Kcig door Philidelphia Biblical University
Eliyahu Hanavi:
http://www.youtube.com/watch?v=xAzQm_s5m5A door David Landesman
http://www.youtube.com/watch?v=Zj0dIJIO4fA door Aharon Ezra Ben Avraham
Avadim Hayinu:
http://www.youtube.com/watch?v=A80NUPn1JGA door Leonardo Gonclaves em Hebraico
Echad Mi Yodea:
http://www.youtube.com/watch?v=1XU-3IuzPEE door BehrmanHouse
Vehi Sheamda:
http://www.youtube.com/watch?v=4ajGrQbpf8A door Yaakov Shweky en Yonatan Razel

N.B. In de Haggadah van Beit ha’Chidush zijn vele Pesach melodieën waaronder nieuwe van Mathieu Daniel Polak aan te treffen.

Shavuot
Atoh Bechartonu
Torah Tzivo Lonu
Ashreichem Yisroel
Bron: http://www.chabad.org/multimedia/media_cdo/aid/668652/jewish/Shavuot-Songs.htm

III Festival Composities van Mathieu Daniel Polak

1) Hineini voor kehillah (gemeentezang), viool en piano = Pesach
2) Hineini voor mezzo sopraan en orkest = Pesach
3) Chanukiah voor viool en piano = Chanukah
4) Chanukah Suite voor orkest = Chanukah
5) Shana Tovah = Rosh Hashana

IV Kol Nidrei opus 47 van Max Bruch (1838-1920)
In al letter to Emil Kamphausen, Bruch described how he came upon the material for the work (Kol Nidrei): The two melodies are first-class. The first melody is an age-old Hebrew song of atonement (verzoening), the second is the middle section of a moving and truly magnificent song ‘O weep for those that wept on Babel’s stream (Byron), equally very old. I got to know both melodies in Berlin, where I had much to do with the children of Israel in the choral society. The success of Kol Nidrei is assured because all the Jews in the world are fir it eo ipso. Bron: Max Bruch His Life and Works, Christopher Fifield, ISNB 1 84383 136 8

Bladmuziek Kol Nidrei van Max Bruch

Klik om toegang te krijgen tot IMSLP249424-PMLP33684-Bruch_Kol_Nidrei_Op47.pdf

Klik om toegang te krijgen tot IMSLP38173-PMLP33684-Bruch_-_Kol_Nidrei__Op._47__orch._score_.pdf

Enkele Uitvoeringen
Pablo Casals: http://www.youtube.com/watch?v=SJss7Gbagiw
Jacqueline du Pré: http://www.youtube.com/watch?v=kfSMVPJg35A
Mischa Maisky: http://www.youtube.com/watch?v=5DPV35r49wI